Trịnh Công Sơn – Âm Nhạc Cứu Rỗi

Nhà thơ Anh Ngọc

Đã hơn một lần tôi cố gắng lý giải điều gì đã khiến âm nhạc của Trịnh Công Sơn có sức lay động lòng người nghe ở đủ mọi lứa tuổi, giới tính và thành phần xã hội…một cách mạnh mẽ, sâu sắc và bền bỉ đến vậy.

Đã hơn một lần tôi cố gắng lý giải điều gì đã khiến âm nhạc của Trịnh Công Sơn có sức lay động lòng người nghe ở đủ mọi lứa tuổi, giới tính và thành phần xã hội…một cách mạnh mẽ, sâu sắc và bền bỉ đến vậy. Những lý giải ấy đều dựa trên trải nghiệm của chính tôi và rút ra từ những nghiền ngẫm dài lâu khi nghe và nhiều khi là tự hát lên những ca từ và giai điệu tuyệt vời của người nhạc sĩ.

Ấy thế mà sau bao nhiêu cố gắng, tôi vẫn thấy dường như chưa chạm được vào những giá trị cốt lõi của Nhạc Trịnh, cũng tựa hồ như đối với thế giới tinh thần của chính tôi mà tôi đã cất công khám phá và diễn đạt suốt đời mà rốt cuộc vẫn lắc đầu bất lực. Và tôi đành bằng lòng với một ít thu nhận nho nhỏ, nhìn từ những góc độ khác nhau, tùy vào mỗi thời gian và không gian và cả tâm trạng đôi lúc cũng rất thất thường của chính mình.

Ngày 30-4 năm 1975, tôi may mắn được cùng bộ đội tiến vào Sài Gòn, và sống trong cái tâm trạng mà không nói thì ai cũng biết rồi. Và người lính là tôi cũng hòa vào không khí ấy như một con chim chích hồn nhiên.

Thế rồi, chiều ấy, tôi vào chợ Bến Thành mua một cái cát xét nhỏ để nghe nhạc. Cô bán hàng lắp cho tôi một cái băng cũ, dùng để thử máy. Đó là băng nhạc “Hát cho quê hương Việt Nam” cuốn số 5 của Khánh Ly và Trịnh Công Sơn. Tối ấy, tôi về tá túc trong một doanh trại bỏ không của quân đội Sài Gòn, bật quạt trần chạy vù vù, thích thú nằm thẳng cẳng trên bàn và bật cát xét lên nghe. Đặt mình vào hoàn cảnh và tâm trạng của tôi, bạn có thể dễ dàng hình dung điều gì đã diễn ra trong tôi lúc ấy.

40 năm đã trôi qua, và trời còn chứng sống cho bao nhiêu năm nữa tôi không biết, nhưng tôi biết một điều là từ giây phút ấy cho đến chừng nào trái tim tôi còn đập và trí não tôi còn hoạt động, tôi sẽ không bao giờ quên cái ấn tượng mà Trịnh Công Sơn (và cả Khánh Ly, dĩ nhiên) đã gieo vào lòng tôi và tâm trí tôi vào cái đêm hôm ấy ở Sài Gòn.

Trịnh Công Sơn và âm nhạc của anh đã đánh thức ở trong tôi cái phần từ lâu vẫn ngủ quên, đã giúp tôi mở cánh cửa để bước vào cái căn buồng bấy lâu vẫn đóng kín ở trong hồn tôi. Cùng với ngày 30-4, Nhạc Trịnh đã cho tôi cơ hội trở lại làm một con người bình thường và đó là một hạnh phúc đích thực và lớn lao.

Thông điệp đầu tiên mà Nhạc Trịnh gửi đến cho tôi là hãy biết lắng nghe tiếng nói của trái tim. Trái tim sinh ra để đập một cách hồn nhiên như buồng phổi sinh ra để thở hít khí trời. Trái tim cười mũi vào mọi thứ lý sự cao siêu vốn lắm lúc đầy chủ quan, tự mãn và cả điên rồ. Trái tim nói với ta rằng hãy nhìn đời bằng con mắt của chính ta, hãy nghe đời bằng cái tai của chính ta.

Ở đâu người nghệ sĩ cũng thành thực đến cùng với cái “tôi” ấy, đem trái tim trần trụi của mình trò chuyện với con người và cuộc đời. Và khi lắng nghe trái tim như thế, anh khám phá ra một chân lý tưởng như sáo mòn, cũ kỹ nhưng thực ra luôn mới mẻ và mãi bất tử: Ấy là con người ta chỉ có thể sống và làm một con người đúng nghĩa và trọn vẹn với một tấm lòng tử tế. Có phải vì mang trong mình phẩm chất “tử tế” thiên phú ấy từ thuở bắt đầu biết làm người, mà giữa lúc khói lửa ngút trời, ngay trong những ngày tháng đất nước chìm trong chia rẽ và bạo lực, mà Trịnh Công Sơn lại cất cao những tiếng hát ngỡ như bay lượn trên chín tầng mây, những tâm thế sinh ra cùng lúc với Chúa Trời và Đức Phật.

Những lời kêu gọi cao quý và khẩn thiết đến không thể hình dung nổi!

Những câu hỏi không cần trả lời vì những ai có chút thiên lương đều đã, đang và sẽ sống như thế. Không có gì phải phân tích hay tìm hiểu gì ở đây. Vì tất cả đều sáng rõ. Ngôn ngữ của trái tim vốn luôn vang lên từ trực cảm, đem lý lẽ ra để phân tích cũng nực cười như giảng giải thiệt hơn cho một trái tim đang yêu.

Thứ âm nhạc đã vượt qua âm nhạc này đủ sức làm cho những cái đầu tỉnh táo và sáng bảnh phải giật mình. Nhưng với những người bình thường, sống với trái tim giản dị và luôn chân thành với chính mình và cuộc đời thì ngay lập tức mở lòng ra đón nhận mà chẳng cần phải hiểu tại sao.

Có ai đó đã nói rất đúng rằng việc phân chia Nhạc Trịnh thành ba chủ đề – nhạc phản chiến, nhạc tình và nhạc về thân phận – chỉ là một cách nói, tất cả thế giới âm nhạc của Trịnh Công Sơn chỉ gồm trong một chữ “tình”. Vì chữ tình này mà sinh ra tất cả: sinh ra tình yêu quê hương, yêu con người, yêu cuộc đời, yêu đất nước và nhân dân, yêu bạn bè người thân và yêu tình yêu đắm đuối… Và cũng vì yêu mà phải căm ghét những gì ngược lại: căm ghét chiến tranh, căm ghét sự hận thù, căm ghét những thành kiến và định kiến chia rẽ con người, căm ghét sự vô cảm và hững hờ, căm ghét sự vụ lợi tầm thường và những dục vọng mù lòa vô lối, căm ghét sự lừa mị và giả dối…

Cũng có ai đó đã gọi âm nhạc của Trịnh Công Sơn là một thứ Đạo – Đạo Người. Nói chính xác hơn: Đạo Yêu Người.

Như một anh xẩm sờ voi đích thực, tôi đã tùy hứng và sa đà, đã tiện đâu nói đấy về một thế giới tinh thần bát ngát như biển – cái nửa thứ hai của hồn tôi mà tôi đã tìm lại được từ lần đầu gặp gỡ trong cái đêm 30-4-1975 không thể quên. Yêu thương và dâng hiến, bao dung và độ lượng, âm nhạc ấy và con người ấy đã mang lại cho tôi điều mà tôi khao khát nhất: Sự thanh thản của tâm hồn.

Và tôi gọi đó là “âm nhạc cứu rỗi”.