Tam cương - Ngũ thường

Tam cương: 

Tam là ba, cương là giềng mối. Tam cương là ba mối quan hệ: Quân Thần (vua tôi), Phụ Tử (cha con), Phu Phụ (vợ chồng).

1. Quân thần

- Quân xử thần tử, thần bất tử bất trung.

- Nghĩa là: dù vua có bảo thần chết đi nữa thì thần cũng phải tuân lệnh, nếu ko tuân lệnh thì xem như không trung với vua.

2. Phụ tử

- Phụ xử tử vong, tử bất vong bất hiếu.

- Nghĩa là: cha bảo con chết, con không chết thì con không có hiếu.

3. Phu phụ

- Phu xướng phụ tùy.

- Nghĩa là: chồng nói ra, vợ phải theo.

Ngũ thường: 

Ngũ là năm, thường là hằng có. Ngũ thường là năm điều phải hằng có trong khi ở đời, gồm: Nhân, Nghĩa, Lễ, Trí, Tín.

1. Nhân

- Lòng yêu thương đối với vạn vật.

2. Nghĩa

- Cư xử với mọi người công bình theo lẽ phải.

3. Lễ

- Sự tôn trọng, hòa nhã trong khi cư xử với mọi người.

4. Trí

- Sự thông biết lý lẽ, phân biệt thiện ác, đúng sai.

5. Tín

- Phải giữ đúng lời hứa.

Đó là những điều Khổng Tử đặt ra để làm chuẩn mực cho mọi sinh hoạt chính trị và an sinh xã hội. Ngày nay tam tòng tứ đức có thể hiểu rộng hơn để phù hợp với lối sống hiện đại, mời các bạn tham khảo bài viết sau:

Từ ngàn xưa, vai trò người phụ nữ trong gia đình và ngoài xã hội luôn là đề tài được đem ra bàn cãi. Trải qua nhiều thế hệ, qua nhiều biến đổi về chính trị, văn hoá, tôn giáo,v.v..."phái yếu" đã dần dần chiếm được vị trí quan trọng trong một xã hội văn minh hiện đại. Sự hiểu biết và quyền bình đẳng đã phần nào giải phóng phụ nữ khỏi những bất công, áp bức. Cũng theo đó, quan niệm tam tòng, tứ đức* đã đươc tái định nghĩa. Tuy nhiên, vai trò làm mẹ, làm vợ vẫn mãi là nét đẹp trong văn chương cũng như trong nền tảng đạo đức phương Đông.

Ngược dòng thời gian, vào khoảng 550 năm trước công nguyên, Đức Khổng Tử đã xây dựng đạo đức gia đình cho phụ nữ bằng chính tam tòng và tứ đức. Nói riêng về tam tòng, thì theo ông phụ nữ phải "tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tư"û. Tại gia tòng phụ có nghĩa là khi người con gái còn trong gia đình phải nghe theo bất cứ điều gì người cha răn dạy hay mong muốn. Sau đó đến lúc trưởng thành và lấy chồng, thì cuộc đời người nữ hoàn toàn phụ thuộc vào đấng phu quân. Và nếu lỡ người chồng có mất đi, người quả phụ nay lại phải nghe theo lời người con trai trưởng.

Có quan niệm cho rằng Khổng Tử đã quá đề cao vị trí người đàn ông mà "xử ép" phận nữ nhi. Bởi vì lối sống này khiến người phụ nữ phải chịu nhiều áp lực, tù túng ở cả hai phương diện gia đình và xã hội. Do đó, nếu ta tự thu mình vào khuôn khổ của người phụ nữ thời phong kiến, chắc chúng ta phải ngộp thở mất!

Theo ý Khổng Tử, một xã hội được coi là hoàn thiện, nhất thiết phải có được nề nếp trật tự trong gia đình; con biết vâng lời cha mẹ, vợ chồng đối xử tình nghĩa với nhau, nhỏ biết kính già, và già thì tôn trọng người nhỏ tuổi. Tuy nhiên, thực tế cho thấy, một số người vì hiểu lầm đức tính "đại trượng phu" để từ đó dẫn đến sự không tôn trọng phái nữ, bức hiếp vợ mình, gây ra cảnh "chồng chúa vợ tôi" và chà đạp nhân quyền phụ nữ. Chính vì vậy, quý bà đã không còn tin tưởng vào nếp sống "tam tòng" theo kiểu cổ xưa nữa.

Khác với trước, phụ nữ ngày nay có điều kiện mở mang tri thức, tham gia mạnh mẽ vào các hoạt động xã hội và chính trị. Các bà cũng có quyền giữ các chức vụ lãnh đạo, có khả năng cùng chồng xây dựng gia đình và dạy dỗ con cái. Nói riêng về người Việt Nam ly hương, trong hoàn cảnh sống mới, khi mà người phụ nữ dễ dàng tìm đươc việc làm hơn so với nam giới, nhiều bà đã trở thành trụ cột của gia đình, và nhiều ông đã sẵn sàng chia sẻ gánh nặng của vợ bằng công việc nội trợ. Vì lẽ đó, đã có trường hợp phụ nữ lạm dụng quyền bình đẳng để ép buộc chồng, coi thường chồng, thậm chí coi thường thiên chức làm vợ, làm mẹ, căn nguyên của lối sống buông thả, không luân lý. Quý ông, do vậy, đã phần nào e ngại, cho rằng quyền bình đẳng của phụ nữ đã đi quá xa.

Tam tòng nên được tái định nghĩa như thế nào?

Sự giáo dục của nhà trường là một trong những yếu tố quan trọng rèn luyện tính tự tin, tự lập cho cả nam lẫn nữ học sinh. Thời gian ở học đường đã chia bớt thời gian con cái gần gũi cha mẹ để chịu sự răn dạy. Vì thế, "tại gia tòng phụ" nên được nhìn từ hai góc cạnh khác nhau. Từ phiá cha mẹ, quí vị nên có sự cởi mở, nói chuyện và khuyên nhủ con cái một cách nhẹ nhàng và có lý lẽ. Lớn tiếng, răn đe, và roi vọt không còn có tác dụng cao, nếu không muốn nói là nguy hiểm vì quí vị có thể bị phiền phức với pháp luật. Từ phiá con cái, các em nên nghe theo lời cha mẹ trên tinh thần xây dựng và có suy nghĩ. Các em có thể tranh luận và bảo vệ ý kiến của mình nếu giữ được bình tĩnh và sự tôn trọng. Nói tóm lại, "tại gia tòng phụ" trong thời hiện đại chỉ có ý nghiã tương đối mà thôi.

"Xuất giá tòng phu" có lẽ là đề tài mà các bà muốn đề cập đến nhiều nhất. Thời đại văn minh không cho phép đàn ông năm thê bảy thiếp. Người phụ nữ lại có quyền tự do lựa chọn ý trung nhân. "Theo chồng" không còn là chuyện do cha mẹ xếp đặt hay gượng ép, mà là một việc tự nguyện. Và khi đã tự chọn cho mình một người bạn đồng hành, thì không riêng gì phái nữ, mà cả phái nam cũng nên đặt hết tâm trí mình vào đoạn đường chung của hai người. Như vậy, hình ảnh đi theo người mình yêu mới thật sự là một hình ảnh đẹp. Bằng chứng là đã có rất nhiều phụ nữ một đời tận tụy hy sinh nuôi chồng, lặng lẽ giúp chồng đạt được ý nguyện hay hoài bão lớn. Tuy nhiên, theo chồng không có nghĩa là lệ thuộc chồng như một cái bóng, và đồng hành không có nghĩa là sự "kết hợp kinh tế" giữa một nam và một nữ. Người vợ vẫn nên có tiếng nói, vẫn nên là một sự hỗ trợ hơn là một vật trang trí thuộc quyền sở hữu của đấng phu quân.

Thoạt nghe, nhiều người sẽ dễ dàng nghĩ rằng "phu tử tòng tử" là chuyện hoang đường trong một xã hội hiện đại. Thật ra, chỉ cần nghĩ rộng thêm một chút thì đây lại là một quan niệm sống đáng được đề cao. Hai chữ "tòng tử" không nhất thiết phải được hiểu là "nghe theo lời người con trai," mà có thể được hiểu theo một hướng khác. Theo con, chăm sóc, lo lắng, và đùm bọc cho con là thiên chức của người làm mẹ. Một khi người phụ nữ quyết định bước lên ngôi vị người mẹ thì thiên chức ấy đã gắn liền với cuộc đời người phụ nữ, từ khi người con còn trong lòng mẹ, đến khi ra đời, lớn khôn, trưởng thành, thì nỗi lo toan của người mẹ mới may ra bớt đi được phần nào. Sự ưu tư của các bà mẹ lại càng lớn hơn nữa khi thiếu vắng vai trò người cha trong gia đình. Có thể là người chồng đã chết (theo đúng như hai chữ "phu tử"), hoặc cũng có thể là đã ly dị, hay xa hơn, chưa bao giờ có vai trò người chồng trong cuộc sống của một số phụ nữ. Trong những hoàn cảnh này, người mẹ phải gánh vác thêm vai trò người cha, để bảo đảm một cuộc sống đầy đủ tình thương lẫn vật chất cho người con. Như vậy thì phải chăng việc "tòng tử" đã trở nên tối cần thiết sau khi "phu tử"?

Tái định nghĩa tam tòng của Đức Khổng Tử không nhằm mục đích bác bỏ triết lý sống này. Trái lại, nhằm bác bỏ những sự ngộ nhận và lạm dụng của hai chữ tam tòng trong suốt nhiều thế kỷ qua. "Tại gia tòng phụ, xuất giá tòng phu, phu tử tòng tử" theo bất kỳ định nghĩa nào, thời đại nào, hay văn hóa nào đều quy về một điểm chính, đó là đạo làm con, làm vợ, và làm mẹ của người phụ nữ Á Đông.

ST